«دستور الوزاره» تالیف محمود بن محمد بن حسین اصفهانى متوفى قرن ششم یا هفتم هجرى قمرى به فارسى است. کتاب براى عمید الدین ابو نصر اسعد ابرزى که وزیرى دانشمند و مسلط به زبان عربى و فارسى بود، تهیه و تنظیم شده است تا او را در امر وزارت و مملکتدارى، چراغ راه باشد.
ساختار:
کتاب با پیشگفتارى به محقق کتاب رضا انزابىنژاد آغاز شده است. بعد از آن مقدمهاى از مولف و در ادامه اصل کتاب در ١٠ باب تدوین شده است.
محتوای کتاب:
این اثر مانند بسیارى از نمونهها و نظایر خود، عمدتاً جنبه احلاقى و تهذیبى دارد و براى تلطیف خلق و خوى امیر و وزیر و درباریان به ذکر احوال پیامبر اسلام و حسنین و اصحاب و یاران پرداخته و نیز از نوادر حکایات خلفا استشهاد مىکند و از این جهت کتاب بیش از آنکه به کتابهاى تاریخى نزدیک شود به کتب اخلاقى و پندنامه شبیهتر است. استشهاد فراوان از آیات قرآن و اخبار و احادیث پیامبر و صحابه، و اشعار فارسى بهویژه نظامى و عربى مخصوصاً جاحظ، متنبى و ابونواس، نشان از آگاهى مؤلف به علوم دینى و ادبى و تاریخى دارد و از این حیث، مانند بسیارى کتب از این دست نظیر تحفه الملوک، آثار الوزراء عقیلى، جوامع الحکایات، سیاستنامه است. آخر باب دهم کتاب ناتمام مىباشد و بدون اشاره به نام کاتب و تاریخ کتابت با این جمله: «شریف و وضیع ...» تمام مىشود. به وضوح و صراحت نمىتوان تاریخ تالیف دستور الوزاره را تعیین کرد لیکن از روى قراین و امارات مىتوان تخمین زد که کتاب بین سالهاى ۵٩۵ تا ۶١٠ ق یا قسمتى از آن قبل از ۵٩۵ و ابوابى بعد از این تاریخ تدوین شده است؛ در هر صورت تاریخ تدوین از ۶١٠ فراتر نمىرود. با توجه به این که مؤلف در خدمت اتابک سعد زنگى بوده و بخشى از کتاب دستور الوزاره را به ذکر مناقب او و وزیرش عمیدالدین اسعد ابزرى اختصاص داده است و با در نظر گرفتن اینکه کرمان در سال ۵٩٩ ق ضمیمه فارس و جز قلمرو حکومت اتابکان فارس شده است، چنین استنباط مىشود که تدوین کتاب مقارن با این تاریخ باشد. باب اول کتاب در سبب تالیف کتاب و شیوه رتبه و ذکر حال مصنف مىباشد. در باب دوم به ذکر کمال فضل و فضایل ملک الوزراء و شمایل و لطایف خصایل وى پرداخته است. باب سوم درباره فقیر و محتاج بودن پادشاه جهانگشا به وزیر صاحب راى خود، سخن مىگوید. باب چهارم در ذکر بزرگان از وزراست که در عقل کامل و در عدل صاحب اخلاق و کرامت بودهاند. باب پنجم در فضل خلفا و اقبال ایشان بر اختیار وزراى با فضیلت و همچنین درباره اخبار و اشعارشان است. باب ششم در ذکر فضایل ملوک و اخبار و اشعار ایشان که در متن روزگار جاوید و همیشگى باقى ماندهاند. باب هفتم در بیدارى وزیر در خدمت شاه، و مراعات اوقاتش در حال سخط و رضاست. باب هشتم در باره هدیه دادن و آنچه که شایسته پادشاه است. باب نهم در اینباره است که فضایل را بایست نشر داد و رذائل را محصور کرد. باب دهم در اوصاف حمیده است که وزراى گذشته به طریق آن به خدمت ملوک مىرسیدهاند. متن کتاب بسیار ادبى است و از اصطلاحات و لغات مشکلى استفاده شده است که مىتوان گفت فهم مطالب آن براى خوانندگان بدون آشنایى با امثال این کتاب، دشوار خواهد بود.