هزارویک شب آیینه تمام‌نمایی است از زندگانی و اندیشه مردمان رنگارنگ جامعه‌ای دربرگیرنده اقوام و ملت‌های گوناگون؛ بنابراین آمیزه‌ای است از افکار بلند و ارزمند و نیز کارهایی ننگین و شرم‌آور. هم نمایشگر شادخواری و لذت‌جویی و عشرت‌طلبی و کامرانی صاحبان زور و زر است و هم نقش‌پرداز تلاش و معاش مردم رنج‌دیده و ستم‌کشیده‌ای که سقف خانه‌شان آسمان بود. انگیزه اصلی نگارنده در این کتاب یکی شوق شناخت فرهنگ مردم از طریق پژوهش در قصه‌ها بوده و دیگر شگرفی کار زنی چون شهرزاد که پیروزی‌اش در بیدادستیزی، فرآورده کارگاه صدفه و بخت و از دولت دل‌فریبی و کرشمه‌ناکی نیست؛ زیرا از آنچه به قول می‌گوید، به فعل نمی‌کند، بلکه زاده سخندانی است که سخنی دارد؛ چون سحر و این خود جلوه‌ای است از هوشیاری و کاردانی.