چكيده
با رشد فزاينده جمعيت در کلان‌شهر تهران و به دنبال آن افزايش مشکلات و مسائل ناشي از شهرنشيني در ابعاد وسيع اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و زيست‌محيطي لزوم ايجاد و استفاده از بسترهاي مديريت شهري جديد همراه با به‌روزترين و کاربردي‌ترين فناوري‌ها احساس مي‌شود. يکي از مشکلات رايج و فراگيري که در مديريت كلان‌شهر تهران مشاهده مي‌شود، ضعف دريافت اطلاعات به موقع مديران شهري در باره نيازهاي شهروندان و تشخيص ضرورت‌هاي ارائه خدمات شهري در نواحي و مناطق مختلف شهرداري مي‌باشد. در اين ميان يکي از بهترين روش‌ها براي کسب اطلاعات دقيق در زمينه مسائل و مشكلات شهروندان و دريافت نقطه‌نظرات مردم پيرامون مديريت شهري، ايجاد خطوط ارتباطي مناسب با شهروندان و كسب اطلاعات از طريق خود آنان مي‌باشد و اين مهم با ايجاد سامانه موسوم به 137 در شهرداري تهران دنبال مي‌شود.
در اين پژوهش کاربردي که اطلاعات آن از ميان 412 نفر از شهروندان تهراني و با استفاده از پرسشنامه گردآوري شده است، سعي بر آن است که تعدادي از عوامل مؤثر بر ميزان استفاده از خدمات مرکز تازه تأسيس سامانه 137 توسط شهروندان بررسي شود تا از طريق شناسايي اين عوامل، به فراگير شدن هر چه بيشتر بهره‌گيري از اين سامانه به عنوان يکي از زير مجموعه‌هاي ضروري تحقق «شهر الکترونيک» كمك شود. نتيجه پژوهش حاكي از آن است كه مهم‌ترين عامل تأثيرگذار بر پذيرش سامانه 137 توسط شهروندان «درك سهولت استفاده از سامانه» است و عامل «درك سودمندي و احساس مفيد بودن سامانه» نيز مي‌تواند در ميزان استفاده عملي شهروندان از آن تأثير به‌سزايي داشته باشد.
کلمات کليدي: سامانه مديريت شهري 137، الگوي پذيرش فناوري (TAM)، پذيرش فناوري، درك سودمندي، سهولت استفاده.
- مقدمه
چالش شهري در هيچ جاي دنيا به اندازة آسيا مشهود نمي‌باشد. امروزه 38 درصد از جمعيت اين ناحيه در شهرها زندگي مي‌کنند، اين نسبت اکنون درايران حدود 70 در صد مي‌باشد و پيش‌بيني مي‌شود تا سال 2020 اين مقدار از 80 درصد فراتر رود. متخصصان شهري اکنون پديدة جديدي را در بين اين کلان‌شهرها شناسايي کرده‌اند؛ انباشت و تراکم انبوهي از شهرها با اندازه‌هاي مختلف که قبلاً به صورت مجزا بوده‌اند ولي همچنان هويت فيزيکي خود را حفظ نموده‌اند، روي‌هم انبوهي از جمعيت 20 و حتي 30 ميليون نفري را به صورت شبکه‌اي به‌وجود مي‌آورند؛ به عنوان مثال منطقه شهري تهران که شامل شهرهاي تهران، ري، اسلام‌شهر، شميرانات، شهريار، رباط‌کريم و کرج مي‌باشد، همگي با
مي‌شود.
- نقش فناوري اطلاعات در مديريت شهري
در شروع هزاره سوم، فناوري اطلاعات، به عنوان عمده‌ترين محور تحول و توسعه در جهان مطرح شده و دستاوردهاي ناشي از آن نيز به گونه‌اي با زندگي مردم عجين گرديده است كه روي‌گرداني و بي‌توجهي به آن، اختلالي عظيم را در جامعه به وجود مي‌آورد. فناوري اطلاعات و ارتباطات شامل مجموعه گوناگوني از ابزارهاي فناوري و منابع براي ايجاد، نشر، ذخيره و مديريت داده‌ها و اطلاعات مي‌باشد. ابزارهاي سنتي مثل تلوزيون، راديو و تلفن سودمندي‌شان را در توسعه مناطق حاشيه‌اي اثبات نموده‌اند. ظهور رايانه، اينترنت، فناوري ارتباطات
- چالش موجود: پذيرش فناوري
پذيرش فناوري يكي از عناوين اصلي تحقيقات مرتبط با سيستم‌هاي اطلاعات در دهه‌هاي اخير بوده است. ديدگاه‌هاي متنوعي در خصوص فهم عوامل مؤثر بر تصميم كاربران براي پذيرش فناوري اطلاعات وجود دارد. منطقي كه در پشت اين ديدگاه‌ها وجود دارد در اين نكته نهفته است كه موفقيت يا بازده سرمايه‌گذاري در فناوري اطلاعات به ميزان گرايش كاربران براي به‌كاربردن و استفاده از سيستم‌ها بستگي
به تعدادي از رايج‌ترين آنها اشاره مي‌شود.
- الگوهاي پذيرش فناوري
الگوهاي موسوم به «تئوري رفتار برنامهريزي شده»، «تئوري اشاعه نوآوري» و «الگوي پذيرش فناوري» از تئوري‌هاي معروفي هستند كه موضوع پذيرش فناوري‌هاي نوين را در سيستم‌هاي اجتماعي مورد بحث قرار مي‌دهند.
1-4- تئوري رفتار برنامهريزي شده
تئوري رفتار برنامهريزي شده[1](TPB) (آجزن[2]، 1991) مبتني بر تئوري رفتار مستدل(TRA) است(فيش بين[3] وآجزن، 1975). ساز و کار اصلي تئوري رفتار برنامهريزي شده بر پايه اين فرض قرار دارد که رفتار فرد تحت تاثير تمايلات او قرار دارد. طبق تئوري رفتار برنامهريزي شده، رفتار
2-4- تئوري اشاعه نوآوري‌ها
تئوري اشاعه نوآوري‌ها[1](IDT) (راجرز[2]، 1995) سعي مي‌كند اطلاعاتي را دربارة روش مناسب براي حركت يك طرح نوآورانه از مرحلة اختراع به مرحلة كاربرد ارائه دهد. اين تئوري درباره فرايند تصميم‌گيري نوآورانه كه نرخ به كارگيري اختراعات را در عمل مشخص مي‌كند، توضيح مي‌دهد. در تئوري اشاعه نوآوري، فرض مي‌شود كه افراد را مي‌توان بر طبق سرعت به كارگيري نوآوري توسط آنها طبقه‌بندي كرد. دسته‌هاي مختلف افراد عبارتند از: نوآوران، به
3-4- الگوي پذيرش فناوري
الگوي پذيرش فناوري[3](TAM) (ديويس،1989) يكي از مدل‌هايي است كه به طور گسترده‌اي براي تشريح پذيرش فناوري در بيش از 2 دهه گذشته به كار گرفته شده است. طبق شاخص ارجاع در علوم اجتماعي، مدل پذيرش فناوري در سال 2000 در 424 مجله مورد استناد قرار گرفته است. اين مدل ادعا مي‌كند كه سودمندي درك شده(PU)[4] و سهولت استفاده درك
- 6- تأثير متغير جنسيت بر متغيرهاي درك از سودمندي شده و سهولت استفاده
تحقيقات پيشين نشان مي‌دهد كه تصميم مردان براي استفاده از فناوري جديد، بيشتر از زنان تحت تأثير نگرش‌شان قرار مي‌گيرد. اين در حالي است که زنان بيشتر تحت تأثير هنجارهاي ذهني و کنترل رفتاري هستند
- 6- تأثير متغير سطح تحصيلات بر درك از سودمندي و سهولت استفاده
در اين مطالعه، تأثير مستقيم و معني‌دار متغير مستقل سطح تحصيلات بر متغيرهاي درك از سودمندي و سهولت استفاده از سامانه 137 مورد تأييد قرار گرفت؛ بسياري از تحقيقات مشابه روي الگوي پذيرش فناوري توسط محققان
تأييد قرار مي‌گيرد.
- 6- تأثير متغير محل سكونت بر درك از سودمندي و سهولت استفاده
يافته‌هاي اين پژوهش، نشان مي‌دهد كه تأثير متغير محل سكونت بر متغير مياني درك از سودمندي و سهولت استفاده، معني‌دار نيست. راجع به اين مهم مي‌توان از دو زاويه تحليل انجام داد؛ يكي اينكه در اين پژوهش متغير
- 6- تأثير متغير اطلاع رساني فراگير بر درك سودمندي و سهولت استفاده
نقش مثبت متغير اطلاع‌رساني فراگير به شهروندان تهراني در باره سامانه137، در درك از سهولت استفاده و سودمندي مورد تأييد قرار گرفت. چنين رابطه‌اي در تحقيقي كه در ارتباط با به‌كارگيري فناوري نوين آبياري باراني با استفاده از مدل پذيرش فناوري(TAM) در دانشگاه
- 6- تأثير متغير درك از سهولت استفاده بر متغير درك از سودمندي
تحقيقات بسياري وجود دارد كه تأثير متغير سهولت استفاده بر درك از سودمندي را مورد تأييد قرار مي‌دهد و يافته‌ها نشان مي‌دهد که درجه درک سهولت استفاده مطمئناً بر درجه درک سودمندي تاثير مي‌گذارد(مانند اگراوال و پراساد،1999؛ برتون، جونر و هوبونا، 2005). لي و
مي‌گيرد.
- 6- تأثير متغيرهاي درك از سهولت استفاده و سودمندي بر ميزان استفاده از سامانه 137
تحقيقات بسياري اين رابطه علي را نيز تأييد مي‌كند؛ مثلاً در بررسي‌ها، هنگام آزمايش تاثير مستقيم درک از سهولت استفاده بر استفاده عملي از فناوري به عنوان مثال، يک واژه پرداز، رابطه‌اي بين سهولت استفاده درک شده و استفاده از اين فناوري کشف شد(برتون، جونز و
8-6- آزمون برازش الگوي مفهومي
نمودار4 حالت برازش يافته الگوي مفهومي پژوهش كه الگوي اصلاح شده TAMمي‌باشد را نشان مي‌دهد. در اين الگو صرفاً روابطي كه از نظر آماري معني‌دار بودند، نشان داده شده‌اند.
گردآوري شده از شهروندان تهراني مي‌باشد.
- نتيجه گيري
همان‌طور كه در بخش‌هاي پيشين مقاله ملاحظه گرديد، ميزان پذيرش و تمايل شهروندان تهراني از مركز تازه تأسيس سامانه 137 با حجم نمونه 412 نفر از طريق به كارگيري مدل پذيرش فناوريTAM مورد آزمون قرار گرفت. متغيرهاي سهولت استفاده و سودمندي درك شده با كاربرد و استفاده از فناوري مديريت شهري 137 ارتباط معني‌داري پيدا كردند و هم‌چنين متغير سهولت استفاده درك شده بر سودمندي درك شده نيز تأثيرگذاري قوي داشت و نهايتاً شاخص‌هاي