فصل اول : مفاهیم اولیه حقوق شهروندی
تعریف حقوق
تعریف شهروند
تعریف حقوق شهروندی
تقسیم بندی کلی حقوق شهروندی
مناسبات حقوق شهروندی با حقوق بشر و حقوق اساسی
فصل دوم : اهداف حقوق شهروندی
اهداف
شاخص ها
ویژگی های شهروند مطلوب
اصول بنیادین حقوق شهروندی
فصل سوم : تاریخچه حقوق شهروندی
دوران کلاسیک
دوران قرون وسطی
دوران رنسانس
دوران معاصر
تاریخچه حقوق شهروندی در ایران
فصل چهارم : بررسی تطبیقی حقوق شهروندی در اسلام و غرب
مبانی حقوق شهروندی در غرب
مبانی حقوق شهروندی در اسلام
حقوق شهروندی از دیدگاه امام علی(ع)
حقوق شهروندی از دیدگاه امام خمینی(ره)
فصل پنجم : منابع قانونی حقوق شهروندی
حقوق شهروندی در قانون اساسی
مسئولیت رئیس جمهور در اجرای قانون اساسی
قانون اساسی و موضوع اقلیت ها
حقوق شهروندی در سند چشم انداز
حقوق شهروندی در قوانین توسعه پنج گانه
منشور حقوق شهروندی
بسمه تعالی
مقدمه
شهروندی[1] همانطور که روشن است از مشتقات شهر [2]است . شهروندی را قالب پیشرفته «شهرنشینی» می‌دانند. به باور برخی از کارشناسان ، شهرنشینان هنگامی که به حقوق یکدیگر احترام گذارده و به مسئولیت‌های خویش در قبال شهر و اجتماع عمل نمایند به «شهروند[3] » ارتقاء یافته‌اند.
شهروندی تا پیش از این در حوزه اجتماعی شهری بررسی می‌شد اما پس از آن شهروندی مفاهیم خود را به ایالت و کشور گسترش داده‌است، اگرچه امروزه بسیاری به شهروندی جهانی نیز می‌اندیشند. شهروندی امروزه کاربردها و معانی مختلفی یافته‌است.
شهروندی اشاره به زندگی روزمره، فعالیتهای فردی و کسب و کار افراد اجتماع و همچنین فعالیتهای اجتماعی ایشان دارد و بطور کلی مجموعه‌ای از رفتار و اعمال افراد است. شهروندی پویا یا شهروندی فعال در واقع از این نگرش برخاسته‌است.
شهروندی از این منظر، مجموعه گسترده‌ای از فعالیتهای فردی و اجتماعی است. فعالیتهایی که اگرچه فردی باشند اما برآیند آنها به پیشرفت وضعیت اجتماعی کمک خواهد کرد. همچنین است مشارکتهای اقتصادی، خدمات عمومی، فعالیتهای داوطلبانه و دیگر فعالیتهای اجتماعی که در بهبود وضعیت زندگی همه شهروندان موثر خواهد افتاد. در واقع این نگاه ضمن اشاره به حقوق شهروندی مدون و قانونی در نگاه کلی‌تر به رفتارهای اجتماعی و اخلاقی می‌پردازد که اجتماع از شهروندان خود انتظار دارد. دریافت این مفاهیم شهروندی نیازمند فضایی مناسب برای گفت‌وگو و مشارکت مردم با نقطه نظرات متفاوت و نظارت عمومی است.
آموزش شهروندی بطور غیر رسمی در خانه یا محل کار یا کارگاه‌های آموزشی و یا بطور رسمی بصورت سرفصل درسی مجزا در مدارس و یا بصورت رشته تحصیلی دانشگاهی در واقع به شهروندان می‌آموزد که چگونه یک شهروند فعال، آگاه و مسئولیت پذیر باشند. در واقع مبنای این آموزشها پرورش یک شهروند نمونه یا شهروند خوب یا ارائه یک الگوی شهروندی نیست بلکه به آنان می‌آموزد که چگونه تصمیمات خود را با توجه به مسئولیت‌هایشان در قبال اجتماع و زندگی فردی خود اتخاذ نمایند.
تربیت شهروندی، یکی از فروع شهروندی است که باتوجه به تحولات سریع اجتماعی، فن‌آوری و سیاسی دوران معاصر، ازجمله دلمشغولی‌های برنامه‌ریزان و سیاستگذاران تعلیم و تربیت کشورهای جهان به شمار می‌آید. در کشورهای توسعه یافته مفاهیم شهروندی از دوران کودکی تا نوجوانی آموزش داده می‌شود و دولت نیز آموزش‌های لازم را در اختیار والدین و معلمان قرار می‌دهد.
اهداف این آموزشها عموما موارد ذیل است:
- آشنایی با حقوق و مسئولیت‌های شهروندی
- بحث و بررسی درباره سرفصلها و موضوعات مهم شهروندی
- فهم و شناخت جامعه و آشنایی با فعالیتهای اجتماعی
- مشارکت فعال در یک برنامه اجتماعی یا گروهی
اهمیت شناخت حقوق شهروندی چه در قالب اینکه حقوق شهروندی دیگران را رعایت نماییم و چه در قالب اینکه از حقوق شهروندی خود در قبال تعرض دیگران محافظت نماییم،نماد بارزی پیدا کرده است.
-1- تعریف حقوق
حقوق از نظر لغوي جمع حق است و آن اختيارات، توانايي‌ها و قابليت‌هايي است كه به موجب قانون، شرع، عرف و قرارداد براي انسانها لحاظ شده است و در اصطلاح، اصول، قواعد و مقرراتي است كه براي تنظيم روابط بين انسانها با يكديگر وانسانها با دولت وضع شده است. حفظ نظم در جامعه مهم ترین مصلحت‌هاست لذا قواعد حقوق ، مقرراتی است که از طرف قوای صالح دولت تضمین شده و هدف آن استقرار صلح و نظم در اجتماع است.
1-2- تعریف شهروند
شهروند به کسي اطلاق مي شود که تحت الحمايه حکومت بوده و قوانين و مقررات آن را به رسميت بشناسد و جزو جامعه اي محسوب گردد که دولت تمام امتيازات و حقوق آن جامعه را به تمام معني قبول داشته باشد و در واقع دولت بخشي از آن جامعه به حساب آيد. شهروندي موقعيتي است اجتماعي و انساني كه افراد جامعه با برخورداري از حقوق و پذيرش تكاليف در قبال حكومت، انتظارات متقابلي را از دولت براي احقاق حقوق خود به ويژه در بعد خدمات دارند.
[1] -Citizenship
[2] - City
[3] - Citizen