مقاله بررسي انديشه هاي شهيد مدرس از نظر سياستگذاري عمومي
چکیده: نوشتار حاضر با محور قراردادن یكی از شخصیتهای مهم سیاسی ایران ـ شهید مدرسـ در دورانی كه مجلس مقننه به تازگی در ایران ایجاد شده بود، به نقش واسطهای او در چارچوب سیاستگذاریهای كشور میپردازد. مدرس و سیاستگذاری عمومی، نگاهی دوباره به فعالیتهای این شخصیت سیاسی از چارچوب دانش سیاستگذاری است.
الف – مفاهیم اولیه
سیاستگذاری عمومی یكی از رشتههای تازه تأسیس علوم سیاسی است كه در ارتباطی تنگاتنگ با سایر علوم قرار دارد و به كار تنظیم عملكرد عوامل تصمیم گیرنده در یك كشور، با هدف بهینه سازی شرایط عمومی اجرای تصمیمات و نیل به اهداف از پیش تعیین شده میآید.
ب – زمینه ظهور بازیگرانی نوین
در دوره پیش از مشروطیت ، به دلیل عدم تمایز ساختاری در عرصهی قدرت و انباشت مجموعهای متنوع از قدرت در فردی واحد با عنوان پادشاه، سیاستگذاری، قالبی كوچك مییافت و تا حد تصمیم گیری فردی كه در نهایت، تناسب تصمیم با مقتضیات زمانی و مكانی در آن سنجیده میشد، تنزل میكرد.
ج – مدرس ؛ واسطهای در سیاستگذاری عمومی
كار واسطهگری در سیاستگذاری عمومی با سه مؤلفهی اصلی در ارتباط است. این سه مؤلفه یعنی: مرجعیت كلان، مرجعیت غیر كلان و رابطهی كلان – غیر كلان، در واقع پایههای سیاستگذاری را تشكیل میدهند. بر این اساس، مهمترین فعالیتهای مدرس در مجلس، در چارچوب پرداختن به این سه وظیفه در سیاستگذاری عمومی و از منظر یك واسطه در این كار ، جای میگیرد.
1. نگاه مدرس به مجلس
نگاه مدرس به مجلس، حكایت از جایگاه مجلس در اندیشهی او دارد. او در این خصوص گفته بود كه ما بر هر كس قدرت داریم. از رضاخان هم هیچ ترس و واهمهای نداریم. ما قدرت داریم پادشاه را عوض كنیم. رئیس الوزراء را بیاوریم، سؤال كنیم، استیضاح كنیم، عزل كنیم. برای مجلسی كه میتواند سلطنت را تغییر دهد، عوض كردن وزیر جنگ نباید مسألهای باشد .... هیچ قوهای در مقابل ما كه برای اصلاح مملكت میكوشیم نمیتواند عرض اندام كند. 4
2. جامعیت، بنیانی برای مرجعیت
یكی از واژههایی كه در ادبیات سیاسی مدرس، كاربردی قابل تأمل دارد، جامعیت یا عصبیت در معنای اتحاد، انسجام و یگانگی است. نمونهی چنین اندیشهای را در تفكرات دوركهایم و بحثهای او از دو نوع همبستگی مكانیكی و ارگانیكی نیز میتوان سراغ گرفت. 5
3 . مرجعیتی برای سیاستگذاری خارجی
اگر چه سیاستگذاری عمومی در بیشترین بخش خود به مسائل داخلی كشور میپردازد، اما بخشی از آن به رغم جای گرفتن در چرخهی سیاستگذاری داخلی، تأثیراتی را در ورای مرزها بر جای میگذارد كه از آن با عنوان سیاستگذاری خارجی(Foreign Policy Making) یاد میشود.
4. قانونگذاری؛ تثبیت مرجعیت كلان در جامعه
پیشتر به نگاه مدرس به دستگاه قانونگذاری كشور اشاره نمودیم. حضور مدرس در مجلس، از او واسطهای ساخته بود كه در بخش سیاستگذاری تقنینی، در ورود مسائل مهم جامعه، به درون تقویم سیاستگذاری كشور، كمك مینمود.
5. تزلزل دولتها و ناكارامدی سیاستگذاری
امروزه قریب دو دهه است كه پدیدهای با عنوان تغییر در سیاستها، هم در میان آنانی كه قدرت را در دست دارند و هم در میان تلاشگران برای تحصیل قدرت؛ به بحثی قابل توجه تبدیل شده است.10
د ـ نتیجه
مجموع پنج دورهای كه مدرس در مجلس و در كار تصویب قوانین و تنظیم روابط میان بخشهای گوناگون در كشور بود، مجموعهای از سالهای بسیار حساس برای ایران تلقی میشود.
پی نوشت:
1-1علمای مجاهد، محمدحسن رجبی، پاییز 1382، مركز اسناد انقلاب اسلامی
1 پیرمولر، ‹‹سیاستگذاری عمومی ››، ترجمه حمیدرضا ملك محمدی، نشر دادگستر، 1379 .
2. برای مطالعهی بیشتر نگاه كنید به پیشین.