مقدمه:

امروزه پديده وابستگي دارويي يكي از معضلات بزرگ جوامع بشري است كه توجه روانپزشكان، جامعه شناسان و حقوقدانان، روانشانسان و علماي تعليم و تربيت را به خود اختصاص داده است اين موضوع نشان مي دهد كه پديده اعتياد يا سوء مصرف مواد داراي ابعاد چندگانه است كه در بروز و شيوع آن دخيلند، بنابراين در مبارزه با اعتياد چنانچه يكي از عوامل مد نظر قرار گيرد و از ساير عوامل چشم پوشي شود فرض بر آنكه آن عامل تأثير مثبتي نيز در جلوگيري از اعتياد داشته باشد. عوامل ديگر تأثير عامل مورد نظر را كاهش خواهند داد.

يكي از عوامل مؤثر در ايجاد و تداوم اعتياد عامل فردي مي باشد كه نظر بسياري از محققان را جلب كرده است و بر همين اساس تحقيقي كه وايلتت [1] در سال 1962 انجام داد بر عامل فردي و ويژگيهاي شخصي معطوف بود كه نشان داد افراد معتاد در مقايسه با غير معتاد نيمرخ رواني غير عادي تري دارند. از طرفي جير[2] در سال 1990 به اين نتيجه رسيد كه افرادي كه اختلال روانپزشكي دارند 7/2 مرتبه بيشتر از افراد فاقد اختلال سوء مصرف مواد را نشان مي دهند.

ويكلرراسور[3] نيز در سال 1953 يكي از قواعد كلي اعتياد را از نظر رواني بيان كرد كه اعتياد مي تواند با مشكلات شخصيتي فرد همبستگي داشته باشد.

(فرجاد 13740).

با توجه به اينكه يكي از عوامل مؤثر در وابستگي دارويي مي تواند عوامل فردي و ويژگي هاي شخصيتي داشته آنچه در اين زمينه مورد توجه است اين است كه آيا اين عامل مي تواند ارتباطي با بازگشت مجدد معتادين درمان شده داشته باشد؟

بنابراين در اين پژوهش با اين مسأله روبه رو هستيم كه آيا نيمرخ رواني افراد با مصرف مجدد بعد از سم زدايي رابطه دارد؟ آيا نيمرخ رواني با دفعات مصرف مواد بعد از سم زدايي رابطه دارد؟ نيمرخ رواني معتادين آيا در گروهي كه بعد از سم زدايي مصرف مجدد داشتند با گروهي كه مصرف نكردند تفاوت دارد؟ تا بر حسب رابطه بتوانيم اين عامل را در درمان و پيشگيري مورد توجه قرار بدهيم.

بيان مسأله:

وابستگي رواني عبارت است از يك حالت خاص كه به وسيله ولع و احساس اجبار شديد در ادامه مصرف يك دارو و يا ماده مخدر شخص مي گردد و اين احساس دلع معمولاً به خاطر استفاده از لذت و اثرات دلخواه آن است بنابراين وابستگي رواني علاوه بر نوع ماده مصرفي به حالات روحي و رواني فرد مورد نظر هم مربوط است.

يكي از مشخصات برجسته وابستگي رواني Craving (اشتياق) است كه عبارت است از يك تمايل بسيار شديد و غير عادي نسبت به مصرف ماده مخدر كه تقريباً به ندرت مي توان چيز ديگري را جايگزين آن نمود در بالاترين و شديدترين درجه اشتياق ممكن است فرد هر اقدامي را به منظور تأمين و تهيه مواد انجام دهد كه اين قسمت به عنوان رفتار كليشه اي و قالبي معتادان شناخته مي شود.

تحقيقات نشان مي دهد كه بسياري از عوامل در علت شناسي و تداوم اعتياد دخالت دارند كه يكي از عوامل مي تواند جنبه هاي روانپزشكي اعتياد باشد بيشتر شواهد روانپزشكي مبيّن اين حقيقت است كه اعتياد به مواد مخدر به ويژه هروئين مي تواند ناشي از اختلالات عمده و شديد رواني و يا شخصيتي باشد تحقيق وايلتت[4] در سال 1962 همين نظريه را تأئيد كرد كه نيمرخ رواني معتادها متفاوت‌تر و غير عادي تر از افراد سالم است.

تحقيق جير[5]  نيز در سال 1990 نشان داد كه افراد مبتلا به بيماريهاي رواني مشكلات مربوط به داروها را بروز بدهند.

بنابراين در اين تحقيق با مسائل زير روبه رو هستيم:

1. ‎آيا نيمرخ رواني افراد بر اساس مقياسهاي M.M.P.I در گروهي كه بعد از سم زدايي بازگشت مجدد را داشتند با گروهي كه بازگشت نداشتند متفاوت است؟
2. آيا بين نيمرخ رواني افراد و مصرف مجدد رابطه وجود دارد؟
3. آيا ميان نيمرخ رواني و دفعات بازگشت به مصرف مواد رابطه وجود دارد؟
4. در صورت وجود رابطه آيا مي توان با استفاده از نيم رخ رواني بازگشت مجدد افراد را پيش بيني نمود؟

5- فايده و اهميت پژوهش:

سوء مصرف وابستگي به مواد مخدر با دوره هاي بهبود و عود آن شخص مي گردد و در يك بررسي كلاسيك توسط هانت[6]، بارنت[7] و برانج[8] در (1971) نشان داده شد كه هروئين، نيكوتين و الكل با درجات و الگوهاي مشابهي از عود همراه بودند اين پژوهشگران نشان دادند كه اعتياد  افراد درمان شده در مدت 12 ماه بازگشت نمود. آنها اشاره كردند كه اين يافته ها انعكاس فرايندهاي معمولي است كه زير بناي اعتياد را تشكيل مي دهند.

در مطالعه اي كه توسط Greard hornestshg انجام شد 32 تن مورد تست و مطالعه قرار گرفتند اين مطالعه بيشتر روي تجارب معتادان در مورد مصرف مواد مخدر و (تاريخچه‌اي) از وضعيت جسمي و رواني و شخصيتي آنان را در بر مي گرفت. نتايج نشان داد كه اعتياد تا اندازه زيادي مربوط به ساختمان شخصيتي و تأثير متقابل مناسبات گذشته و حال فرد و خانواده در گروه همگن است نتايج به شرح زير گزارش شد:

گروه معتاد شامل 2 نفر اسكيز فرني بارز، 8  نفر اسكيزفرني مرزي، 12 نفر اختلال شخصيت سايكوپات و 4 نفر اختلال شخصيت بي كفايت بودند. در گروه كنترل شامل 1 نفر اسكيزوفرني 4 نفر اسكيزوفرني مرزي اختلال شخصيت سايكو پات در اين گروه يافت نشد. اختلال نورونيك 6 نفر، اختلال شخصيت بي كفايت 2 نفر، شخصيت سالم 10 نفر بودند. نتايج به دست آمده نشان مي دهد كه در گروه معتاد در مقايسه با گروه كنترل اختلال شخصيتي بيشتر است. (فرجاد محمد حسين 1378).

اين موضوع مي تواند در درمان اعتياد حائز اهميت باشد. زيرا آسيب پذيري افراد معتاد در برابر مشكلات زندگي و ساختمان شخصيتي افراد معتاد مي تواند تأثيري در تداوم مصرف مواد بعد از سم زدايي داشته باشد بنابراين در اين پژوهش بر آن شديم كه ابتدا نيمرخهاي رواني را مورد مقايسه قرار دهيم و سپس رابطه نيمرخها راو با تمايل به مصرف مجدد بررسي كنيم. در صورت متفاوت بودن نيمرخهاي گروهي كه بعد از سم زدايي مجدداً مصرف داشتند با گروهي كه مصرف مجدد نداشتند، و يا در صورت وجود رابطه با نمونه هاي مذكور مي توان افراد داراي ريسك بالا براي   را مشخص نمود و جهت پيش گيري اقدامات لازم را در پروسه‌هاي درماني مد نظر قرار داد و پژوهشي را با آزمودني هاي ايراني در سطح كشور انجام داد. در صورت تأئيد فرضيه ها ضمناً مي توان در مورد معتادان تمركز اصلي از درمانهاي رفتاري جسمي را به سوي درمان شخصيت و انواع  اختلالات آن بازگرداند و در مانگري را به انتخاب نوع درمان حساس نمود و موجب شد تا آنها نوع درمان را بر حسب به دست آوردن نيمرخ شخصيتي فرد  انجام بدهند و ظرافت و حساسيت تكنيكي خاص را در مورد هر نيمرخ شخصيتي مد نظر قرار بدهند.

[1] - Willtet

[2] - Gear

[3] - Wikler rasor

[4] - Wilttet

[5] - Gear

[6] - Hant

[7] - Barent

[8] - Brange