فهرست                                                                        صفحه

چکیده

مقدمه ………………………………………………… 1

تاريخچه …………………………………….. 2

گياه شناسي …………………………………………….. 3

ارزش تغذیه ای..................................................................... 7

جوانه زنی بذر خیار.......................................................  8

تلخ شدن خيار ……………………………………………... 9

اصلاح خیار................................................................................ 10

واريته هاي مناسب خيار گلخانه اي ………………………. 13

اقليم مناسب جهت احداث گلخانه ………………………….. 15

اسكلت گلخانه …………………………………………. 15

پوشش گلخانه ……………………………………. 22

سيستم هاي حرارتي ………………………………….. 26

تهويه …………………………………………… 30

خنک کردن گلخانه ........................................... 32

دماسنج ................................................................. 34

آبياري ……………………………………………….. 35

سيستم هاي آبياري .......................................................... 37

كيفيت آب ..................................................................... 39

نيازهاي آب و هوايي .................................................... 40

خاك بستر .............................................................. 43

آماده سازي بستر خاك ................................................... 45

ضد عفوني كردن خاك ..................................... 46

نكات مهم هنگام استفاده از سموم ...................................... 51

كود دهي قبل از كشت .................................................... 51

کاشت ................................................................................  53

زمان كاشت .................................................................. 53

خط كشي و فواصل كشت .................................................... 54

كاشت مستقيم .................................................................... 56

نشاءكاري ( روش غیر مستقیم )................................................ 57

داشت .......................................................................... 61

مراقبتهاي بوته در زمان 4الي5 برگي ................................. 64

نخ قيم براي داربست بوته ها .................................................. 65

هرس بوته ها ......................................................... 65

سيستم هاي تربيت خيار گلخانه اي ....................................... 68

روشهاي پيشگيري براي كاهش آفات و بيماريها ........................... 70

نكات مهم براي پيشگيري از امراض و آفات ........................ 71

دفع علفهاي هرز .......................................................... 73

كود دهي در مراحل توليد به صورت آبكود .............................. 73

عناصر پر مصرف ............................................................. 77

عناصر كم مصرف ........................................................ 81

عناصر غير ضروري .................................................... 86

برداشت ........................................................ 86

بسته بندی .................................................................. 87

درجه بندی ...............................................................  88

سر کردن اولیه ............................................................. 89

واکس زدن ............................................................. 89

انبارداری ................................................................ 90

بازاريابي ..................................................................... 92

مراحل پاياني توليد ..................................................... 93

اهمیت اقتصادی .............................................................  94

آفات مهم خیار و راههای مبارزه با آن .................................. 94

بيماريهاي قارچي مهم خیار  وراههای مبارزه با آن .................... 101

بيماريهاي ويروسي مهم خيار و راههاي مبارزه با آن .................. 108

بیماریهای باکتریایی و راههای مبارزه با آن .............................. 111

نماتدها و راههای مبارزه با آن ................................................  114

ناهنجاريهاي فيزيولوژيكي ......................................... 115

منابع ................................................................... 119

مقدمه

توليد محصولات گلخانه اي با استفاده از فن آوري جديد به وسيله نصب سوله هاي نيمدايره اي و به كار گيري شرايط آب و هوايي كنترل شده در سالهاي اخير نه تنها موجب افزايش عملكرد گرديده بلكه باعث استفاده بيشتر از فضاي گلخانه ها ، كنترل بيشتر آفات و بيماريها و توليدي با كيفيت بالاتر و بهداشتي تر شده است .

كشت اينگونه سبزيجات در سوله هاي نيمدايره با پوشش پلا ستيك به گلخانه داران كمك كرده است تا بتوانند با مقدار محدودي زمين توليداتي معادل ده ها برابر كشت در فضاي آزاد داشته باشند ضمن اينكه در صورت استفاده از روش آبياري قطره اي باعث صرفه جويي در آب آبياري و كودهاي شيميايي پر مصرف ( ماكرو  ) و كم مصرف ( ميكرو ) مي گردند .

به نظر مي رسد در صورت ادامه كشت صيفي جات با اين روش نه تنها به افزايش توليد در واحد سطح كمك مي كند بلكه زمينهاي بيشتري نيز براي كشت هاي مهمتر آزاد مي گردد . رونق صادرات اين محصولات در سالهاي اخير ، اهميت توجه به اين گونه روشهاي توليد را افزايش داده و زمينه اشتغال را براي افراد بيشتري فراهم نموده است .

مديريت بالاي اينگونه صيفي جات باعث گرديده علاقمندان براي حداكثر توليد و آشنايي با فنون مديريتي با متخصصين اين رشته بالاخص در بخش خصوصي ارتباط مؤثري برقرار كنند و در نتيجه از درآمد بالاتري برخوردار شوند به همين علت در چند ساله اخير با توجه به توسعه كشت هاي گلخانه اي و جلب طبقات مختلف مردم نه تنها بسياري از افراد تحصيل كرده و علاقمند در اين زمينه مشغول شده اند بلكه بكارگيري اين فن آوري در جوامع كشاورزي و روستايي تا حدودي باعث جلوگيري از مهاجرت آنها به شهرها شده است .

1-1 تاريخچه :

نام انگليسي آن Cucumber و نام فرانسوي آن Concomber و Cornichon بوده و در عربي به آن قثّاء و در آلماني Gurke گفته مي شود نام علمي آن Cucumis sativus بوده و متعلق به خانواده Cucurbitaceae مي باشد .

با وجود سابقه طولاني كه كاشت خيار در هواي آزاد ( مزرعه ) دارد ، پرورش خيار گلخانه اي به منظور توليد و عرضه طولانيتر خيار تازه ، از قرن هجدهم ميلادي در اروپا مورد توجه قرار گرفت . بسياري از محققان مركز  پيدايش خيار را هندوستان مي دانند زيرا در دامنه هاي هيماليا گياهي به نام Cucumis hardwickii مي رويد كه ميوه هايي ريز و تلخ دارد ، از نظر تاريخي اين گياه از حدود 3000 سال قبل كشت و كار مي شد و از هندستان به چين منتقل شده و شواهد تاريخي نشان مي دهد كه خيار توسط روميان و يونانيان باستان كشت و كار مي شد .  خيار كه در گذشته هاي دور از طريق مصر به مناطق حاشيه درياي مديترانه و از آنجا به اروپا آورده شده است . اما پيدايش خيار گلخانه اي به اين نحو بود كه براي اولين بار در قرن هجدهم خيارهاي جديدي از مناطق جنگلي گرم و مرطوب هندوستان وارد انگلستان گرديد كه با خيارهاي موجود در اروپا تا آن زمان تفاوت زيادي داشت و در شرايط اروپا فقط در گلخانه قادر به رشد و نمو بودند . بعدها با اصلاح نژاد ، انواع جديدتري به نام خيار گلخانه اي به وجود آمد كه از نظر مرفولوژيكي و خواسته هاي آب و هوايي كاملاً از خيارهاي معمولي متمايز و مشخص مي باشند . اين خيارها ماده زا و بي تخم بوده ( پارتنو كارپ )و داراي پوستي خوراكي مي باشند .  

اينك نه تنها در اروپا بلكه در تمام جهان اين ارقام در شرايط گلخانه اي كشت مي شود .

گياه شناسي :

4-1-1 – اندام هوايي (The Shoots ) :

خيار با نام علمي Cucumis sativus از خانواده Cucurbita مي باشد .

شاخه اصلي اين گياه ، علفي و يك ساله ابتدا به صورت عمودي رشد مي كند ولي بعد از توليد شاخه هاي جانبي همانند بوته مو بر روي زمين رشد خواهد كرد شاخه ها در خيار از نوع سيمپوديال مي باشد ، از گره هاي روي ساقه اصلي يك يا چند شاخه فرعي به وجود مي آيد كه بر روي همه آنها مي تواند ميوه تشكيل شود ؛ همه ساقه ها در خيار زبر و كركدار مي باشد كه در هنگام بلوغ ممكن است ، ساقه تو خالي شود . در روي هر گره از ساقه فقط يك برگ به وجود مي آيد .

اندازه برگها در خيارهاي معمولي 10-20 سانتي متر و در خيارهاي بي دانه 20-40 سانتيمتر مي باشد ؛ اين برگها بر روي يك دمبرگ بلند به طول 20-7 سانتيمتر قرار مي گيرند .

هر برگ داراي پنج عدد بريدگي ( كنگره ) است كه بريدگي وسطي ، نسبتاً بزرگتر مي باشد و سطح برگها به كرك پوشيده شده است ؛ و از گره سوم به بعد ، از ته دمبرگها معمولاً پيچكهايي توليد مي شود كه منشأ غير شاخه اي دارند ؛ اين پيچكها به ساقه ها كمك مي كنند تا بتوانند از قيم بالا بروند . ساقه در خيار از دو دسته آوندي 10 تايي تشكيل شده كه به طور منظم در كنار هم قرار گرفته اند ، دسته آوندي كوچكتر به طرف كنار ساقه و دسته هاي بزرگتر در قسمت مركز آن واقع شده اند .

2-4-1- ريشه(The root ) :

ريشه ها در خيار بسيار قوي هستند و ممكن است تا عمق 1 متري رشد كنند ، سيستم ريشه خيار تقريباً گسترده ولي نازك مي باشد كه ممكن است به صورت افقي در سطح وسيعي گسترش يابند و به طور مكرر توليد ريشه هاي انبوه در عمق 30 سانتي متري خاك بكنند . بعضي از ريشه هاي جانبي معمولاً به سمت پايين رشد مي كنند و يك سيستم جديدي از ريشه هاي عميق جانبي ، را توليد مي كنند كه تأثير بيشتري نسبت به ريشه هاي اصلي در جذب مواد دارند ؛ وقتي ريشه گياه در شرايط رطوبت كافي قرار گيرد ، ريشه هاي جانبي به آساني از هيپوكوتيل خارج شده و مثل بقيه اندامهاي گياه رشد مي كنند .

3-4-1- كل ( The Flower ) :

گونه هاي خيار جنسيت هاي مختلفي را نشان مي دهند . پيش از شرح جنسيت هاي مهم خيار گلخانه اي ، لازم است با اصطلاحات زير آشنا شويم :

1- گل كامل يا دو جنسي ، هرمافروديت (Perfect'bisexual' hermaphroditic

به گلي اطلاق مي شود كه داراي دو اندام نر ( پرچم ) و ماده ( مادگي ) باشد .

2- گل نر ( male  flower ) به گلي اطلاق مي شود كه فاقد مادگي است و فقط داراي پرچم است .

3- گل ماده  (female  flower ) به گلي اطلاق مي شود كه فاقد پرچم است و فقط داراي مادگي است .

4- گياه يك پايه (Monoecious Plant ) به گياهاني اطلاق مي شود كه گل نر و ماده را به صورت جدا از هم بر روي يك پايه توليد مي كنند .

5- گياهان دو پايه (Dioecious Plant )به آن دسته از گونه هاي گياهي اطلاق مي شود كه گل ماده را بر روي يك پايه و گل نر را بر روي يك پايه ديگر توليد مي كنند .

6- Andromonoecious  Plant به گياهاني گفته مي شود كه هم گل نر و هم گل كامل را توليد مي كنند .

7- Androeceious  Plant به گياهاني گفته مي شود كه فقط توليد گل نر مي كنند .

8- Gynoecious  Plant به گياهاني گفته مي شود كه فقط توليد گل ماده مي كنند .

9- Cynomonoceious  Plant به گياهاني اطلاق مي شود كه هم گل ماده و هم گل كامل توليد مي كنند .

10- Predominantly Female Plant به گياهاني گفته مي شود كه اغلب توليد گل ماده مي كنند ولي بعضي وقتها تعداد كمي گل نر هم توليد مي كنند .

11- Hermaphroditic  Plant گياهان هرمافروديت كه هر دو اندام نر و ماده را در داخل يك گل توليد مي كنند .

12- پارتنوكارپي ( Partheno  Carpy ) در اين گياهان ميوه ها بدون عمل گرده افشاني و لقاح به وجود مي آيند و فاقد بذر هستند .

معمولاً خيارها يك پايه (Monoecious ) هستند ؛ هر دو گل نر و ماده را در روي يك پايه ولي جدا از هم توليد مي كنند . عملكرد اين نوع خيار با دگر گرده افشاني افزايش مي يابد ؛ پس خيارهاي دانه دار يا مزرعه اي نيازمند گرده افشاني مي باشند . بهترين گرده افشاننده آنها زنبور عسل است ؛ براي هر 50000 بوته خيار قرار دادن يك كندوي زنبورعسل در مزرعه توصيه مي شود .

اما خيارهاي گلخانه اي انگليسي عموماً از نوع ژينوسيوس ( Gynoecious ) هستند كه فقط توليد گل ماده مي كنند . ميوه اين نوع خيار به صورت پارتنوكارپي توليد مي شود ، در نتيجه نيازي به گرده افشاني ندارند ، چنانچه گرده افشاني صورت گيرد بذر در داخل ميوه تشكيل مي شود و اين موضوع باعث كاهش كيفيت محصول شده و ميوه هاي گرد يا گلابي شكل توليد خواهد شد .

براي جلوگيري از ورود حشرات به گلخانه بايد از تورهاي مخصوص استفاده كرد .

هر عاملي كه در رشد خيار مؤثر است ؛ در جنسيت اين گياه هم نقش دارد ؛ مثل عوامل طبيعي ، بطوريكه بررسي بر روي خيارهاي يك پايه نشان مي دهد كه اين گياه در شرايط مطلوب مثل دماي بالاي 27 درجه سانتيگراد و طول روز بالاتر  از 14 ساعت ، هواي آفتابي ، تأمين زياد ازت و آب كافي گرايش به توليد گل نر دارد ولي در شرايطي كه عوامل رشد نامناسب است توليد گل ماده افزايش مي يابد . همچنين اغلب هيبريدهاي ماده به تنش هاي محيطي پاسخ مي دهند . اگر چه گياهان ژينوسيوس كه صد در صد گل ماده توليد مي كنند ؛ تحت تأثير شرايط محيطي قرار نمي گيرند ، ولي اسپري مواد  تنظيم كننده رشد بر روي اين گياهان اغلب جنسيت گلها را تحت تأثير قرار مي دهند . تعداد گل ماده در خيارها با بكار بردن اتفون در نسبت هاي توصيه شده افزايش مي يابد . بر اين اساس به كار بردن اين ماده به صورت اسپري مي تواند احتمال توليد گلهاي ماده را در گياهاني كه فقط توليد گل ماده مي كنند افزايش دهد .

همچنين مي توان توليد گلهاي نر در گياهان را حتي در گياهان ژينوسيوس افزايش داد . اين كار به وسيله اسپري كردن اسيد جبيرليك ( ) در شرايط خاص امكان پذير است . اين روش كاربرد زيادي در اصلاح نباتات دارد ، چون اين روش خود لقاحي را در والد ماده راحت مي كند و اصلاح گياه را تسهيل مي بخشد .